Toponimi

Na ovoj stranici su dati pregled i objašnjenja (rečnik) nekih manje poznatih toponima, reljefnih karakteristika i lokalnih naziva koji se sreću na teritoriji Republike Srbije. Navedeni su i pojmovi koji nisu toponimi sami po sebi, ali iz kojih se izvode toponimi (npr. fitonimi - toponimi dobijeni od imena biljaka i slično). Takođe, uvršćene su i neke arhaične reči koje su se tokom vremena izgubile iz govornog jezika, ali su ostale sačuvane u zemljopisnim imenima.

A

ahar - konjušnica (tur)
alija - spahijska zemlja za vreme turske vladavine; nakon oslobođenja razdeljena seljacima
aluga - gusta šuma
amborija - podgrađe, naselje ispod tvtđave, trgovište (grč.)
anta - humka koja označava granicu između dva atara ili dva vlasnika zemlje
ara - poljana (alb. arë)
arsana - pristanište (grč.)
at - brežuljak, greda (mađ. hát)
atar - područje koje pripada nekom naselju
atmejdan - konjsko trkalište
aščinica - javna kuhinja, radnja u kojoj se jela spremaju za novac
avala - vidikovac (pers. havala)
azmak - močvarno zemljište (tur)

B

babuni - bogumili, srednjevekovni jeretici
bač, bačija, bačina, bačilo - sklonište za stoku u planinskim predelima
badanj - izvor uređen za uzimanje (zahvatanje) vode
bair - zemljište pored obale (tur. bayir); takođe i zemlja za ispašu
bajta - koliba, zemunica
bandera, bandira - zastava (ital.)
barilo - mesto gde voda lagano izvire, bari
bastah, bastasi (mn.) - srednjevekovni ponosnik, osoba koja se bavila prenosom robe sa jednog na drugo mesto, kao i obezbedjivanjem karavana
batala - močvarno, neupotrebljivo zemljište
batlak - glib, kaljuga
baždarana - trošarinska stanica
begluk - zemljišno područje kojim je upravljao beg u doba turske imperije (tur)
bedem - nasip (tur. beden)
bel, pel - brežuljak (mađ)
bent - brana, ustava (tur)
berak, berek - gaj, šumarak (tur)
bezistan - pokriven trg, čaršija, mesto za trgovinu (tur)
bezdan - ponor, provalija
bigor - bela zemlja
bilo (planinsko) - planinski venac koji je pri vrhu zaravnjen (plećat), glavni pravac prostiranja planine
bišće, bihak, bihag - kraljevsko dobro, imovina
blatuša - vlažna oranica, blatnjava njiva
bobija - humka, grobno mesto
bobot - vodopad (vlaški)
bogaz - tesnac, teško prohodan put (tur)
boka - ušće
bostan - doslovno bašta (tur)
brid - oštar greben koji se proteže vertikalno uz stenu
brinje, brnja - drvolika biljka sa bobičastim plodovima
broć - vrsta cveta, koristio se za dobijanje crvene boje za bojenje tkanina i farbanje uskršnjih jaja
brod - gaz, plićak ,plitko mesto reke ili jezera gde je bilo moguće preći i prevesti stoku
buban - obično je hidronim, izvor koji bubnji
buča, buče - bukova šuma
buk - nemirni deo reke, brzak, slap, prelivanje vodenog toka niz stene
bun - dobar (vlaški)
bunjište - đubrište, smetlište
budžak - ugao, zabačeno i skrovito mesto, udaljeno od glavnih puteva (tur)
burdelj - zemunica
busija - zaseda. U prenesenom značenju se odnosi na skrovito ili nepristupačno mesto.

C

ceh, ceo - rudnik (nem. Zeche). Sreće se kao iskvareni naziv (toponim) ceovi, ceo i obično ukazuje da je lokalitet imao veze sa srednjevekovnim rudarstvom.
citadela - samostalno utvrđenje u gradu ili unutar veće tvrđave
cigura - glib, blatište (tur. ciĝer)
crkvine - mesto gde se nalaze ostaci crkve

Ć

ćafa - planinski prevoj (alb.)
ćelija - monaška odaja
ćelina - proplanak, iskrčeno mesto u šumi, laz
ćetenište - lanište, mesto gde je gajen lan (tur. keten)
ćuprija - most
ćuvik - brežuljak, uzvisina

Č

čador - šator (tur)
čagalj - smrzlo blato
čair - livada (tur)
čajlije - razvaline grada ili tvrđave (tur)
čalija - šiblje, šikara (tur. çalı - žbun, grm)
čamurlija - blatište, blato (tur. çamur - blato)
čarda - nastrešnica na četiri stuba (pers)
čardak - prostorija na spratu kuće, sa tremom prema ulici, takođe i sinonim za veliku kuću, dvorac, letnjikovac (tur)
čarnica - crnica, njiva sa crnom zemljom
čatrnja - ozidana jama za skupljanje kišnice u sušnjim krajevima
čauš - podnarednik u turskoj vojsci
čelopek - predeo koji je izložen suncu
čečar, čečvar - šiblje
čegar - potkovica (tur)
čelenka (izvorišna) - blago zatalasano levkasto udubljenje gde se skupljaju vode nakon padavina i započinju rečni tok
čemernica, čemerica - otrovna biljka iz roda Veratrum
čerga - pokretni logor
češme, česma - uređeni izvor (tur). Pre nego što su se pojavile vodene pumpe, česma je bila uređeni izvor, najčeće izveden tako da voda pada u luku, što olakšava zahvatanje
čevrntija - rečni vrtlog, vir
čiflik - feudalni posed iz vremena turskog carstva (tur. Çiftlik), reč se upotrebljava u južnoj Srbiji i Makedoniji
čitluk - isto što i čiflik, ova varijanta se koristi u Šumadiji i Bosni
čortan - mali šaran (riba)
čot - oštar lesni odsečak, vrh brega
čubura - bunar, zdenac (tur. cüb - izvor)
čuka, čukara, čoka - planinski vrh, ali i brdo. Javlja se u Istočnoj Srbiji.
čukur - jama, jarak, udolina (tur. çukur)

D

dalm - brežuljak (vlaški)
dažd - kiša (staroslovenski)
del - delnica, vododelnica, vrh grebena (zaravan na bregu u planini)
deli - hrabar (tur)
delibab - opsena, fatamorgana (mađ.). Naziv Deliblatska peščara vodi poreklo od ove reči.
derdap, derdapa - mesto na reci gde su obala i dno jako strmi; obično prepoznatljivi po jakim rečnim strujama (tur. gerdap, pers. girdap)
dere - potok (tur)
dervent - tesnac, klanac, planinska staza (tur. derbent)
dlpka - dupka, jama
dol, dolja - dolina
dolma - nasip
donžon - dominantna kula u utrvđenju
domb - džomba, nagli uspon, izbočina, kosina (mađ.)
dorćol - raskrsnica (tur. dörtyol)
drač(a) - biljka, vrsta žbuna (lat. Paliurus spina-christi), neki je svrstavaju i u lekovito bilje
draga - 1. manja morska uvala ili zaliv 2. dolina
drma - šuma (grč.)
drobina - šljunak, usitnjeni kamen
dročina - gustiš, čestar
dub - hrast na staroslovenskom
dubrava - šuma, lug (izvedeno od dub). Toponim dubrava je veoma čest na području čitavog Balkana.
dulo - udubljenje u zemlji, jama iz koje izbija voda
dumača - uvala
dučina - mračno mesto, obično udolina u gustoj šumi
duvarine - ostaci zidina, trag neke građevine

Đ

đal - breg (rum.)
đeram - bunar
đeravište, đeravišće, đeravica - širok, ravan predeo (alb. gjerë)
đerdap - vrtlog (tur. girdap - u srpskom jeziku je prilagođenjem postalo đerdap)
đerekar - sokolar (grč.)
đevđelija - zemlja za oranje, vlasništvo jedne porodice
đol - kaljuga, blatište (tur. göl)
đumrukana - carinarnica (tur.)

DŽ

džada - put (tur)
džemat - (tur. cemaat) 1. verska opština (zajednica) kod muslimana; kod hrišćana to bi bila parohija; 2. rod, bratstvo, familija, deo sela u kojem su stanovnici u rođačkim vezama
džumruk - carina, državni prelaz (tur)

F

faca - prisoje, osunčana strana padine (vlaški)
fat - 1. prostor za bašte u neposrednoj okolini naselja 2. hvat (mera za dužinu)
feld - zemlja (mađ. föld)
fok - preliv, jarak (mađ. fok)
fund - dno, kraj (vlaški)
fuše - polje (alb. fushë)

G

gabar, gaber - grab (drvo)
gabrak - grabova šuma
gaj - manje šumsko područje, šumarak, lug
gaura - pećina (vlaš.)
glama - kamenito golo brde koje se sa jedne strane pravilno uzdiže, a sa druge ima oštar odsek
glava - obično mala uzvisina, veća od humke, ali manja od brda
gletvište - stari rudarski radovi, predeo sa tregovima rudnika
glbok - dubok (staroslov.)
globočište - duboko mesto na reci ili jezeru
gložje - trnje
gnjila - ilovača
gobelja - drveni deo spoljasnjeg kruga tocka u obliku luka
gradina - utvrđeno mesto, takođe i stari izraz za uređenu zelenu površinu, park, baštu, vrt
graovište - njiva na kojoj je posađen grah (pasulj ili pasuljica)
gramada, gremada - gomila kamenja na livadi (često u istočnoj Srbiji - toponim gramađa na mapi)
grebalište, grebalo - mesto na kom se grebala vuna
greda - malo uzvišenje, brežuljak, ponegde znači izdignuta rečna obala, litica
griža - klisura, provalija, litica, stene nagrizene padavinama i erozijom
grot - veliki usamljeni kamen ili stena, kamen samac; obično se okomito spušta ka nekoj zaravni ili vodenom toku
gromila - zemljana ili kamenita humka, brežuljak
grsničište - njiva pod konopljom
gruda, grudine - okrugast kamen ili stena
grunt - zemljište za kuću, ponekad se koristi i u značenju temelj
guber - debela vunena pokrivka
gudura - dubodolina
gumno, guvno - proplanak ili deo naselja na kome se okupljao narod; alternativno, prostor u blizini kuće ili naselja na kom se obavljala vršidba
guri - kamen (alb. guri)
guštak - gusta niska šuma
gudžalište - prostor gde se odvijala pastirska igra gudžanje, obično proplanak ili livada
gvozd - gusta šuma (starosrpski)

H

hamam - kupatilo (tur)
han - odmorište, konačište (tur)
has - carsko (sultanovo, dvorsko) imanje (tur)
hvost - sitna šuma (staroslovenski)
hisar - tvrđava (tur)
hum, humka, umka - manje uzvišenje, uzvisina, često označava i neko grobno mesto od značaja za lokalno stanovništvo
hrbat - greben

I

ilidža - banja (tur)
isposnica - usamljeno mesto, obično pećina, na kojem su monasi pustinjaci ispunjavali svoj zavet u tišini i molitvi
istočnik - izvor
izba - koliba
izdan - podzemna zaliha vode koja se formira u jami čije je dno vodonepropusno, tj. glineni sloj ispod praznog prostora sprečava oticanje kišnice koja se skuplja u šupljini. U slučaji povoljnog profila terena, izdani mogu predstavljati dugotrajne sezonske izvore vode.

J

jalija - rečna obala, prostor pored reke (tur. yali)
jalovica - neplodna (jalova) zemlja
japad - senovit, hladovit prostor do kojeg ne dopire suneva svetlost, osoje
japija - drvena građa
jarak - rov iskopan za odvođenje vode
jaroš - raskrsnica, ali i pašnjak, ledina, opšti pojam za oblast. Jaroši su i administrativne celine u Mađarskoj.
jaruga, jar - vododerina, usek koji je napravila voda, uzana duboka formacija obično oko reke ili potoka
jaz - provalija
jaža, jažva, vodojaža - jarak kojim se voda vodi na njive
jelak, jelovik - stanište jele ili smrče, jelova šuma
jendek - neprohodno mesto, ali takođe i rov, kanal

K

kabao - 1. drveni sud za nošenje vode ili mleka; 2. srednjevekovna mera za žito
kačara - koliba u kojoj su se čuvale kace i burad
kajnak - izvor, vrelo (tur)
kao, kal - blato, blatište
kaldrma - kameni put (tur. kaldirim)
kale, kaljaja - tvrđava (tur)
kamarište - mesto gde se plasti seno, kamara - plast sena, stog sena
kamp - polje (vlaški)
kap - vrh brda, glava brda (vlaš. cap)
kara - crn, crna (tur)
karaula - stražarnica (tur. karavul)
karavan - zajedničko putovanje trgovaca, od karvan - društvo (pers)
kasaba - gradić, manje mesto (arap)
kaštel - zamak, utvrđenje, tvrđava. U kasnijem periodu više se koristi za plemićki dom. Tipično u Vojvodini.
katun - pastirsko privremeno sezonsko naselje u višim predelima gde se stoka izvodi na ispašu
kaza - kadiluk, oblast pod upravom jednog sudije (kadije) (tur)
kazuk, kazik - drveni stub za vezivanje lađa ili čamaca (tur)
kik - grba, hrba (staroslov)
kiseljak - banja, banjski izvor
kladenac - izvor
klenovik, klenak - klen je vrsta rečne ribe, ali i vrsta drveta, livadski jasen, rasprostranjen u našim krajevima
klisa - crkva (grč)
ključ - rečni zavoj, mesto gde reka peni
kodra - brdo, breg (alb. kodrë)
kočina - obor za svinje (istočna Srbija)
kolnik - kolski put
kolo - topionica (metala)
kom - nepristupačno, šiljato brdo (sinonimi okom, okomak)
komunica, komuni - zajednička livada ili šumski predeo koji pripada nekom selu, zemljište koje koriste svi meštani
kontumac - karantin
konjuh - ugovorni konjušar, osoba koja čuve konje; u srednjevekovnim poveljama pominjani su ljudi koji čuvaju vlastelinske konje
kopilje - mesto gde se ovce jagnje - kopile
koprina - svila (staroslov.)
korija - lug, šumarak (tur. karye)
kornet - krš
korutina - kotlina sa strmim obodima
kosanica - livada predviđena za senokos
kosjer - srpasto sečivo na dugoj dršci za krčenje mladih stabljka drveta (potezanjem)
kostol - tvrđava, zamak (lat. castellum)
kotar - senokos, livada sa koje se skuplja seno
kotun - zaselak, deo sela naseljen jednom familijom (vlaški)
kovanluk - pčelinjak, pčelanik
kovilje - vrsta trave (lat. Stipa pennata)
košarište - tor za ovce
kraguj - staroslovenski naziv za pticu kobac (lat. Accipiter nisus)
krajina, krajište - deo državne teritorije koje se nalazi uz granicu
kraku - kosa, padina (vlaški)
kram - drvene konstrukcija na ulazu u rudarsko okno; služila za obezbeđenje početka okna i za čuvanje alata
krčevina, krčija - zemljište koje se krčenjem pretvara u obradivu površinu
krivaja - potok ili rečica koji često menjaju smer, krivudaju
krndija - krševiti predeo (tur. kirindi)
krst - udolina (starosrp.)
krupa - drvene konstrukcija na ulazu u rudarsko okno; služila za obezbeđenje početka okna i za čuvanje alata
krušac - rečni kamen koji se koristio kao građevinski materijal za zidanje
kuk - brdo sa kamnitim vrhom
kulača - jednostavno pastirsko sklonište od granja u obliku kupe
kulina - mesto na kojem se nekada nalazila kula ili njeni ostaci
kulmja - vis, beg, padina (vlaški)
kupljenica - kupljena zemlja ili njiva
kurgan - zemljana humka koja pokriva grobnicu
kusta - kosina, padina (vlaški)
kutugeri - bogumili, pravoslavni jeretici rasprostranjeni u Bosni, Makedoniji i Bugarskoj

L

lad - hladovina
lagum - podrum, prokop, ali i prirodna pećina (tur. lagun)
lastva - travnata površina među stenjem, liticama
laz - lazina, raskrčena šuma, brdska kosina koja se može savladati hodom. Naziv se često sreće na jugu Srbije.
ledina - ledinište, zemlja u korovu, travnato područje koje se ne obrađuje
lepen - list (drveta)
les - sedimentna stena koja se lako kruni i stvara peskoviti nanos (nem. Loess). Područja se lako prepoznaju po karakterističnom pejzažu, lesnim zaravnima ili peščarama, peskovitim oblastima žute boje.
letište, letovište - letnji pašnjak
lido - peščani sprud
liman - potopljeno rečno ušće, obično sadrži i peščani sprud
lokanda - gostionica, krčma
lokva - mala bara
lopuh - lekovita biljka (Petasites hybridus)
lozik - vinograd
lub - kora od drveta
luč - crni bor
luča - baklja, zrak, svetlost
luka - staroslovenska reč za područje uz vodu
lung - dugačak, dugi (vlaški)
lupnjača - potok lii bara na kojem se nekada pralo rublje (lupanjem drvenom daskom - prakljačom)
luža - lokva, mulj (staroslov.)
lužan - pepeljast

M

mađupnica - manastirska kuhinja sa trpezarijom
mahala, mala - deo sela, zaseok, ali i gradska četvrt (tur)
maja - planinski vrh (alb)
majdan - rudnik (tur. maden od arapskog ma'dan). Brojnost toponima majdan ukazuje na razvijeno srednjevekovno rudarstvo na teritoriji Srbije.
majur - seosko imanje, veće poljoprivredno dobro zajedno sa pripadajućim zgradama i samim domaćinstvom (nem)
mart - obala reke, obronak (mađ)
mlakva - bara, močvarno zemljište
mandra - bačija, skolnište za stoku u hladnim mesecima; takođe i ograda
mare - veliki (vlaški)
mećina - meka, rastresita zemlja
med, mjed - bakar, bronza (staroslov.)
mejdan, megdan - veći slobodan prostor u naselju, trg; isto tako i poljana na kojoj se odigrava borba ili dvoboj (tur. maydan)
mekteb - osnovna škola u islamskom obrazovanju
mendula - badem (lat.)
menzulana - postaja, stanica na poštanskoj saobraćajnici
merćez - središte, centar (tur. merkez)
meropšina, merošina - naselje u kojem žive meropsi (zavisni zemljoradnici u srednjem veku)
meteriz - otkop od zemlje, rov, šanac
metoh - zemljište u vlasništvu manastira, ne mora nužno da se nalazi uz sam manastir
mezar - grob (tur.), mezarje - groblje
mezgra - beli mekani deo stabla neposredno ispod kore
mezra - napušteno imanje ili njiva (tur.)
miljak - komad zemljišta (njive ili vinograda)
miljokaz - beleg, biljeg, mramor, kameni stub koji označava rastojanje u rimskim miljama
mirija - carska zemlja (tur.)
mirine - razvaline, ostaci zida (lat. murus)
mislođin - bosiljak (biljka)
mlaka - močvarno tlo, bara
močar - močvara, blatište
moštanica - velika greda na mostu
mrtvaja - bara koja je ostala izvan glavnog toka reke, obično kad reka delimično promeni svoj tok
mrčaj, mračaj - mračna gusta šuma
mulk - slobodno imanje (tur.)
murg - taman, zagasit, braon (rum.)
muzga - bara, lokva (staroslov.)
muhadžir - izbeglica (tur.)
musafirhana - drumska gostionica (tur.)

N

naklo - cedilo
nerezina, nerez - zapušteno zemljište, pustopoljina
nugo - ugao (lokalizam)
nurija - parohija (grč.)

O

obršina - brežuljak
odun - drvo (tur.)
odžak - uobičajeno dimnjak, ognjište. U Bosni je sinonim za sredjevekovni dvor, raskošno imanje u koje su mogli da uđu putnici i u kojim je uvek gorelo ognjište na kojem se spremala hrana za namernike. Po svojim dvorovima znamenite porodice su se nazivale odžakovići ili kolenovići.
ogorelica - zemlja iskrena paljenjem vatre
ogražde, ogražden - ograda
okapina - mala kratka pećina
okolište - okolina
omeđine - tragovi ili ruševine neke građevine (kuće, dvora, tvrđave)
oplazina - neuzorani ili neobradivi deo njive zbog kamenja, korenja ili neke prepreke
oriz - pirinač
osoje - neosunčana ili senovita padina ili strana planine ili brda
ostrog - utvrda, tvrđava, mesto utvrđeno palisadom (staroslov.)
otes - međnik, međa, granica (starosrp.)
otoka - rečni rukavac, zaliv
ozren - izvedeno od staroslovenskog zreti - gledati, videti

P

padež - velika čistina
palanka - manje utvrđenje, isturena stražarnica (tur)
palež - prostor nastao paljenjem i raskrčivanjem šume
palisad(a) - drvena ograda od tesno pobodenih kočeva, podignuta u odbrambene svrhe
palučak - mala livada nepravilnog oblika kraj vode
panađurište - vašarište, izvedeno od panađur (seoski vašar)
paramun - stražara, osmatračnica (grč.)
paraspor, paraspur - zemljišni posed koji je vlasnik davao u najam zemljoradniku; pojam potiče iz vizantijskog prava (grč.)
parlog - zemlja zarasla u korov, neobrađena zemlja
pastr - šaren (staroslov.)
pašište, pasište - pašnjak (arh.)
perior - granica
perivoj - prostran i raskošno uređen vrt (grč. perivolos)
peštera - pećina
petrada - kamenolom (romanski, vlaški)
pirg - kula
piljište - mesto gde se ispira ruda
pimnice, pivnice - vinski podrumi; obično su to čitave kuće, donekle ukopane, gde se podrumi koriste za čuvanje vina, a na spratu iznad borave vinari tokom sezone. Neretko se pivnice grupišu, pa nastaju čitava vinarska sela.
plandište - odmorište
plakaonica - mesto na reci ili potoku gde se ispirala ruda
plaz - nagomilano sitno kamenje u podnožju padine nastalo spajanjem tela više sipara
plužina - ravnica (vulg.lat. pluginum)
pljošta - plavno područje, močvara, bara
pod - zaravan podzidana kamenjem da bi se sačuvalo korisno zemljište (Crna Gora)
podgrad, podgrađe - naselje u podnožju srednjevekovnog utvrđenog grada (tvrđave su obično građene na uzvisinama)
poloj - prostor uz reku, vodoplavno zemljište
pojata - staja, takođe i pojilo, koliba, šupa
ponikva - vrtača, oblik kraškog reljefa
potajnica - povremeni izvor, mesto na kojem voda izvire samo u nekim prilikama; javlja se u krečnjačkim predelima kada spiranjem nastane podzemna jama kolenastog preseka i sa širim odvodom nego dovodom.
potecište - poljana na kojoj su se odžavale konjske trke (u srednjem veku)
potes - zemljišna nekretnina
potleuša - neugledna niska kuća, straćara, čatrnja, krovinjara
potolina - kotlina, depresija
povija - rečno razvođe u ravnici
povijarac - duža padina koja se odvaja od planinskog venca i završava u ravnici ili na obali reke
povodanj - plavno područje pored reke
pravina - pripadajuće nepokretnosti, ono na šta vlasnik zemlje (oblasti) ima pravo; izraz koji se često sreće u srednjevekovnim poveljama
prćija - imanje dobijeno mirazom (grč. prokio)
prelo - takođe i poselo, okupljalište meštana, radi dogovora, zabave, obaveštavanja, trgovine
prerast - prirodni kamena formacija (most) koji natkriljuje reku ili potok
presedlina - planinski prevoj
preslo, preslop - planinski prevoj
prevlaka - uska povrsina kopna koja spaja dva značajnija dela kopna
pripor - zimsko sklonište za ovce od pletenog pruća, pokriveno slamom
prisoje - sunčana strana planine
prnjavor - manastirsko imanje, naselje koje pripada manastiru
propast - jama, ponor, okomita pećina
prošće - taraba, tradicionalna ograda od granja, plot
prud - sprud
pržina - 1. morski pesak; 2. peskovita neplodan zemlja
purgeri, purgari - građani (nem.)
pusta - pustara, nenaseljena zemlja, ravnica (u Panonskom basenu)

R

rakita - jedna vrsta vrbe, (lat. Salix purpurea)
rame - vodoravni deo grebena ispod vrha
raspuće - raskršće, raskrsnica
rastoka - razvođe, bifurkacija, vododelnica
rataj - orač, zemljoradnik
razbojište - poprište boja ili bitke, megdan
razbojna - iskrčena zemlja
razvođe - vododelnica, uzvisina koja deli dva sliva
rđac - žuta boja
redina - zid uz poljske puteve
remeta - pustinjak (grč.)
resnik - vrsta biljke iz porodice glavočika, konopljuša, divljaka (lat. Eupatorium cannabinum)
revir - obala (nem. Revier)
rid - stena
rit - plavno područje
rivine - naziv za krševite ravni isprane i izrovane bujicama
rižište - pirinčano polje
rogoz - vrsta travnate biljke
rosulja - biljni rod sa oko 100 vrsta livadskih trava; takođe i sitna kiša
rovine - 1. rudarski površinski kopovi, 2. močvara, bara (rum.)
rt - kraj poluostrva, ali i ponegde vrh brda
rudina - neobrađena zemlja, područje sa travom za ispašu stoke, takođe i livada sa kamenitom podlogom na kojoj trava prvo sazri (zarudi)
rukomija - posuda za pranje ruku
rupište - mesto gde su kopale jame (zamke) za hvatanje vukova i divljih zveri
rupnik - rudar
ruslo - potok (staroslov.)
rus, rujan, rujav - crven
rusje - trnje (istočna Srbija)
rušć - golet (vlaški)
rvenica - jama
rvenik - jarak, rov, kanal; takođe i izvor
ržana, rženica - raž (žitarica)

S

salaš - imanje na kojem je izgrađena kuća i svi prateći objekti - štale, ambari (mađ. szállás - smeštaj). U Vojvodini su salaši tradicionalni tip građevine i imaju svoj prepoznatljiv stil.
samar - sedlo (tur.) , koristi se u smislu planinski prevoj
samokov - topioničarsko postrojenje
sandžak - vojna i administrativno-upravna oblast u Turskom carstvu (tur. sancak - zastava). Sandžak se deli na nahije. Više sandžaka čini vilajet.
saraj - dvor, dvorac (tur. saray)
saraorina - rad na izgradnji puta, nadničenje
savak - brana sa jezerom
saz - trska (tur.)
seg - ugao, kut, ivica, rub (mađ. szeg)
sejalište - zemlja u napuštenom selu koju obrađuju meštani okolnih naselja
selište - napušteno naselje, mada se gdegde koristi i u obrnutom smislu, kao sinonim za selo. Slično kao trgovište, gradište, katunište, crkvište.
siget - ostrvo (mađ. sziget); zemljište ili teren koje je u vreme poplava odvojeno vodom
sinor - međa, seoska granica (grč.)
sinji - plavi
sipar, osulina - izmrvljeno kamenje koje se skuplja na stenovitim padinama i pravi nepostojan sloj nepogodan za hodanje
sitnik - biljka (vrsta rogoza)
sjenica - prosto sklonište za stoku napravljeno samo natkrivanjem grnama sa lišćem
skala - stena
skakalo - mesto gde se preskače (prelazi) potok ili reka
skok - slap
skit - manastir u kojem žive isposnici
slatina - izvor slane, mineralne vode. Takođe označava i neplodnu zemlju.
sleme, slemen - zaravnjeni deo na vrhu brda
smrdan - barski ili močvarni izvor neprijatnog mirisa
sobrašnica - drvene zgradice u neposrednoj blizini manastira za okupljanje naroda za vreme sabora i praznika
sopot - staroslovenska reč za izvor
spartura - krš, krševit predeo (vlaški)
sremuš, skrembuš, ljorda - divlji beli luk
srez - kotar, srednja administrativna jedinica, manja od okruga, a veća od opštine
stan - mesto boravka, stalno mesto, logor, tabor
stas - imanje (arh)
strana - zemlja, kraj, predeo
starača - mrtvaja, usahli rukavac reke
stlp, stolp - stub, kula
strana - kosina, padina, opšti naziv za područje
straža, stražba, stražište - označava mesto gde su se držale seoske straže radi odbrane od iznenadnog upada turske vojske
strnjika - strnjište, njiva sa koje je posečeno žito
struga - prorušeni deo ograde na imanju za prolazak stoke
studenac - izvor (hladne) vode
supodina - podnožje planine ili brega, linija po kojoj se planina spaja sa susednim ravničaskim zemljištem
surduk, surdup - provalija (tur)
sušica - usahnula, ispošćena zemlja
sutjeska - tesnac, klanac između dva brda
suvača - mlin za žito koji su pokretali konji
suvaja - privremeni vodotok, potok koji presušuje
suvat, savat - pašnjak sa pojilom
svrtanj - rudarsko okno

Š

šanac - odbrambeni rov
šeher - veće tursko naselje otvorenog tipa (utvrđeni gradovi se nazivaju hisar). Pri turskom zauzimanju nekog grada, mesto se zove varoš sve dok muslimani ne postanu većina - tada postaje kasaba. Veće kasabe prerastaju u šeher (Užice, Sarajevo)
ševija - međa, granica
šiljegarnik - mesto za napasanje ovaca (jagnjadi) (šilježe - stasalo jagnje)
širina - ravnica, prostrano područje
šiprag - šikara, zemljište obraslo visokim žbunjem
škarpa - kosina na zaštitnom bedemu ili kosi podzid druma (ital.)
školj - ostrvce, malo kamenito ostrvo
škrapa - brazde ili pukotine u krečnjačkim stenama, veoma neprohodan teren
škrbina - oštar i duboko usečen razmak u grebenu
šlajz - prevodnica, ustava (nem)
štav - kiseo(staroslov.)
štrand - obala (nem)
štavalj - vrsta divljeg zelja

T

tabija - bedem, kamena utvrda (tur)
tamnik - duboki vir
taš - kamen (tur)
tekija - islamska škola u kojoj se okupljaju sveštenici iz reda derviša (tur)
telek - zemlja, predeo (mađ)
telep - naselje (mađ)
tepe - planinski vrh (tur)
tilva - brdo (rum)
timar - manje zemljišno dobro (tur). Imanje koje je bilo u obavezi da isplaćuje do 2000o aspri svom spahiji.
tinja - blato, mulj ((staroslov.))
tišak - mirno mesto u reci, najčešće pogodno za kupanje
trebež - iskrčena površina predviđena za zemljoradnju
tresak - udar groma (lokaliteti treska, treskavac)
točilo - žleb ili jaruga niz koju se usitnje kamenje kotrlja ili spira niz padinu
tonja - močvara, tresetište
topila - plitko mesto na reci gde se topi konoplja ili lan
tresava - tresetište, predeo sa nagomilanim blatom i tresetom
troskvište - mesto gde se ostavljala troska, otpadak prilikom livenja metala
trstika, trs, trsje - trska, šaša
tumul - kamena ili zemljana mogila
trap - mladi vinograd (u Primorju); takođe i (iskopana) ostava u zemlji
trlo - staja za stoku, pojata
trmka - vrsta košnice
trošarina - putarina, mesto gde se naplaćivala drumarina
tulari - tobolac, futrola za strele
tumba - grob ( vulg. lat.); takođe i brdo (na jugu Srbije)
tumbas - deo ambara za ostatke oplevljenih žitarica
tumul - brežuljak koji označava grobno mesto
tur - divlje goveče
turbe - natkrivena grobnica (tur)
tuz - so (tur)

U

ubo, ubao, ublo, stublo, stublina - izvor, zdenac posebne izrade; u prirodnu ili iskopanu rupu se uspravni stavlja šuplje deblo čija je uloga da sakuplja i čuva kišnicu, a voda se zahvata kao iz plitkog bunara
udut - granica, međa (tur. hudut)
ugar - njiva na kojoj se ne seje, koja odmara od useva kako bi se zemlja oporavila i bila spremna za narednu godinu
ugljenica, ugljara, ugljarnica - mesto gde se sprema ugalj (pali ćumur)
ulišta, uljanik - pčelinjak
usovi - snežne lavine
ustav - rečna brana
urvina, survina - klizište
urvište - ruševina, razvalina (arh.)
utrina - livada, opštinska zemlja, atar
uvor - ušće
uzgor, uzgorica - uspon, uzbrdica
uzor - zemljište obrađeno oranjem

V

vagan - posuda za merenje
vajuga - krivina reke, deo zemlje koji reka obuhvata svojim zavojitim tokom (rum.)
vakuf - zadužbina (imanje) u islamu (tur. vakif)
vala - uvala, mali zaliv
valje, valja - dolina (rum. vale); brojna sela na istoku Srbije imaju gornji kraj (đal) i donji kraj - valje
valoge, valožje - krečnjačke doline (uvale) sa izraženim bočnim stranama
valjavica - mesto na reci gde se ispirala tkanina
varda, vardište - straža, stražište, potiče od italijanskog (g)varda
var - tvrđava (mađarski)
varmeđa - županija, administrativna jedinica u nekadašnoj Ugarskoj
vas, ves - selo, mestašce (staroslovenski)
venac - greben
viganj, vignjište - kovačko ognjište
vigled - duboka vrtača koja se produžava u pećinu. Sreću se još i nazivi stromor, zvekara, bezdan, propast.
vodojaža - akumulacija, veštačko jezero
vodopađa - rečni sliv, basen
voznik - 1. put kojim mogu preći zaprežna kola 2. jaruga za vuču oborenih drva
vran - crn
vrelo - izvor, kladenac
vrlaja - vrh izduženog brda, gde se dve strane jasno uočavaju
vrljak - strmina, pobrđe, brdo (južna Srbija)
vrtača, vrtop - kraška udolina ovalnog oblika
vrvina - strma, kozja staza

Z

zabel - deo šume koji se ne seče, odnosno, služi za napasanje stoke, najčešće obeležen guljenjem kore (zabeljivanjem)
zablaće - predeo iza močvare
zaboj - usek na mestu kopanja
zabran - manje šumsko područje
zagrađe, zagrađa - ograđeni vrt
zakos - livada koja se kosi, obično blaga travnata padina bez previše žbunja i drveća
zapis - zavetina, potpis, miro, bogomolje - istaknuto osveštano drvo u selu ili njegovoj okolini za koje se veruje da stoji kao zaštitnik sela. Često ima urezan krst. Obično je to hrast, ali se nailazi i na jasen, brest, beli dud i bukve.
zaslon - nasip, štitnik, grudobran
zavala - prostrano kotlinasto udubljenje
zdenac - kladenac, bunar, uređena jama u kojoj se skuplja podzemna voda
zelmet, zeamet - veće zemljišno dobro (tur). Imanje koje je bilo u obavezi da isplaćuje više 20000 aspri vlastelinu.
zgon, uzgon - ograđeno mesto na kom se okuplja stoka
zimište, zimovište - zimski pašnjak, obično u nižim i toplijim predelima
zindan - zatvor, tamnica (pers.)
zubar - evropski bizon

Ž

ždrelo - pećina, jama
žreb, ždreb - deo baštine, komad zemlje određene veličine
žrna - vodenični kamen
župa - kotlina, udolina, obično plodno područje oivičeno visovima. U srednjevekovnoj srpskoj državi župe su bile i administrativne jedinice. U Hrvatskoj se jedinice državne samouprave nazivaju županije. Hrišćanske crkve se organizuju u jedinice koje se zovu župe ili parohije.