Toponimi

Na ovoj stranici su dati pregled i objašnjenja (rečnik) nekih manje poznatih toponima, reljefnih karakteristika i lokalnih naziva koji se sreću na teritoriji Republike Srbije. Navedeni su i pojmovi koji nisu toponimi sami po sebi, ali iz kojih se izvode toponimi (npr. fitonimi - toponimi dobijeni od imena biljaka i slično). Takođe, uvršćene su i neke arhaične reči koje su se tokom vremena izgubile iz govornog jezika, ali su ostale sačuvane u zemljopisnim imenima.

• ahar - konjušnica (tur)
• alija - spahijska zemlja za vreme turske vladavine; nakon oslobođenja razdeljena seljacima
• aluga - gusta šuma
• amborija - podgrađe, naselje ispod tvrđave, trgovište (grč.)
• anta - humka koja označava granicu između dva atara ili dva vlasnika zemlje
• ara - poljana (alb. arë)
• arsana - pristanište (grč.)
• at - brežuljak, greda (mađ. hát)
• atar - područje koje pripada nekom naselju
• atmejdan - konjsko trkalište
• aščinica - javna kuhinja, radnja u kojoj se jela spremaju za novac
• avala - vidikovac (pers. havala)
• azmak - močvarno zemljište (tur)

• babuni - bogumili, srednjevekovni jeretici
• bač, bačija, bačina, bačilo - sklonište za stoku u planinskim predelima
• badanj - izvor uređen za uzimanje (zahvatanje) vode
• bair - zemljište pored obale (tur. bayir); takođe i zemlja za ispašu
• bajta - koliba, zemunica
• bandera, bandira - zastava (ital.)
• barilo - mesto gde voda lagano izvire, bari
• bastah, bastasi (mn.) - srednjevekovni ponosnik, osoba koja se bavila prenosom robe sa jednog na drugo mesto, kao i obezbedjivanjem karavana
• batala - močvarno, neupotrebljivo zemljište
• batlak - glib, kaljuga
• baždarana - trošarinska stanica
• begluk - zemljišno područje kojim je upravljao beg u doba turske imperije (tur)
• bedem - nasip (tur. beden)
• bel, pel - brežuljak (mađ)
• bent - brana, ustava (tur)
• berak, berek - gaj, šumarak (tur)
• bezistan - pokriven trg, čaršija, mesto za trgovinu (tur)
• bezdan - ponor, provalija
• bigor - bela zemlja
• bilo (planinsko) - planinski venac koji je pri vrhu zaravnjen (plećat), glavni pravac prostiranja planine
• bišće, bihak, bihag - kraljevsko dobro, imovina
• blatuša - vlažna oranica, blatnjava njiva
• bobija - humka, grobno mesto
• bobot - vodopad (vlaški)
• bogaz - tesnac, teško prohodan put (tur)
• boka - ušće
• bostan - doslovno bašta (tur)
• brid - oštar greben koji se proteže vertikalno uz stenu
• brinje, brnja - drvolika biljka sa bobičastim plodovima
• broć - vrsta cveta, koristio se za dobijanje crvene boje za bojenje tkanina i farbanje uskršnjih jaja
• brod - gaz, plićak ,plitko mesto reke ili jezera gde je bilo moguće preći i prevesti stoku
• buban - obično je hidronim, izvor koji bubnji
• buča, buče - bukova šuma
• buk - nemirni deo reke, brzak, slap, prelivanje vodenog toka niz stene
• bun - dobar (vlaški)
• bunjište - đubrište, smetlište
• budžak - ugao, zabačeno i skrovito mesto, udaljeno od glavnih puteva (tur)
• burdelj - zemunica
• busija - zaseda. U prenesenom značenju se odnosi na skrovito ili nepristupačno mesto.

• ceh, ceo - rudnik (nem. Zeche). Sreće se kao iskvareni naziv (toponim) ceovi, ceo i obično ukazuje da je lokalitet imao veze sa srednjevekovnim rudarstvom.
• citadela - samostalno utvrđenje u gradu ili unutar veće tvrđave
• cigura - glib, blatište (tur. ciĝer)
• crkvine - mesto gde se nalaze ostaci crkve

• ćafa - planinski prevoj (alb.)
• ćelija - monaška odaja
• ćelina - proplanak, iskrčeno mesto u šumi, laz
• ćetenište - lanište, mesto gde je gajen lan (tur. keten)
• ćuprija - most
• ćuvik - brežuljak, uzvisina

• čador - šator (tur)
• čagalj - smrzlo blato
• čair - livada (tur)
• čajlije - razvaline grada ili tvrđave (tur)
• čalija - šiblje, šikara (tur. çalı - žbun, grm)
• čamurlija - blatište, blato (tur. çamur - blato)
• čarda - nastrešnica na četiri stuba (pers)
• čardak - prostorija na spratu kuće, sa tremom prema ulici, takođe i sinonim za veliku kuću, dvorac, letnjikovac (tur)
• čarnica - crnica, njiva sa crnom zemljom
• čatrnja - ozidana jama za skupljanje kišnice u sušnim krajevima
• čauš - podnarednik u turskoj vojsci
• čelopek - predeo koji je izložen suncu
• čečar, čečvar - šiblje
• čegar - potkovica (tur)
• čelenka (izvorišna) - blago zatalasano levkasto udubljenje gde se skupljaju vode nakon padavina i započinju rečni tok
• čemernica, čemerica - otrovna biljka iz roda Veratrum
• čerga - pokretni logor
• češme, česma - uređeni izvor (tur). Pre nego što su se pojavile vodene pumpe, česma je bila uređeni izvor, najčeće izveden tako da voda pada u luku, što olakšava zahvatanje
• čevrntija - rečni vrtlog, vir
• čiflik - feudalni posed iz vremena turskog carstva (tur. Çiftlik), reč se upotrebljava u južnoj Srbiji i Makedoniji
• čitluk - isto što i čiflik, ova varijanta se koristi u Šumadiji i Bosni
• čortan - mali šaran (riba)
• čot - oštar lesni odsečak, vrh brega
• čubura - bunar, zdenac (tur. cüb - izvor)
• čuka, čukara, čoka - planinski vrh, ali i brdo. Javlja se u Istočnoj Srbiji.
• čukur - jama, jarak, udolina (tur. çukur)

• dalm - brežuljak (vlaški)
• dažd - kiša (staroslovenski)
• del - delnica, vododelnica, vrh grebena (zaravan na bregu u planini)
• deli - hrabar (tur)
• delibab - opsena, fatamorgana (mađ.). Naziv Deliblatska peščara vodi poreklo od ove reči.
• derdap, derdapa - mesto na reci gde su obala i dno jako strmi; obično prepoznatljivi po jakim rečnim strujama (tur. gerdap, pers. girdap)
• dere - potok (tur)
• dervent - tesnac, klanac, planinska staza (tur. derbent)
• dol, dolja - dolina; takodje i predeo sa obradivom zemljom (za manji komad obradive zemlje se kaže i dolac)
• dolma - nasip
• donžon - dominantna kula u utrvđenju
• domb - džomba, nagli uspon, izbočina, kosina (mađ.)
• dorćol - raskrsnica (tur. dörtyol)
• drač(a) - biljka, vrsta žbuna (lat. Paliurus spina-christi), neki je svrstavaju i u lekovito bilje
• draga - 1. manja morska uvala ili zaliv 2. dolina
• drma - šuma (grč.)
• drobina - šljunak, usitnjeni kamen
• dročina - gustiš, čestar
• dub - hrast na staroslovenskom
• dubodolina - ravna površina na dnu uvale ili provalije
• dubrava - šuma, lug (izvedeno od dub). Toponim dubrava je veoma čest na području čitavog Balkana.
• dučina - mračno mesto, obično udolina u gustoj šumi
• dulo - udubljenje u zemlji, jama iz koje izbija voda
• dumača - uvala
• dupka, dlpka, duvka - jama
• duvarine - ostaci zidina, trag neke građevine

• đal - breg (rum.)
• đeram - bunar
• đeravište, đeravišće, đeravica - širok, ravan predeo (alb. gjerë)
• đerdap - vrtlog (tur. girdap - u srpskom jeziku je prilagođenjem postalo đerdap)
• đerekar - sokolar (grč.)
• đeriz - odvodni kanal (tur.)
• đevđelija - zemlja za oranje, vlasništvo jedne porodice
• đol - kaljuga, blatište (tur. göl)
• đumrukana - carinarnica (tur.)

• džada - put (tur)
• džemat - (tur. cemaat) 1. verska opština (zajednica) kod muslimana; kod hrišćana to bi bila parohija; 2. rod, bratstvo, familija, deo sela u kojem su stanovnici u rođačkim vezama
• džumruk - carina, državni prelaz (tur)

• faca - prisoje, osunčana strana padine (vlaški)
• fat - 1. prostor za bašte u neposrednoj okolini naselja 2. hvat (mera za dužinu)
• feld - zemlja (mađ. föld)
• fok - preliv, jarak (mađ. fok)
• fund - dno, kraj (vlaški)
• fuše - polje (alb. fushë)

• gabar, gaber - grab (drvo)
• gabrak - grabova šuma
• gaj - manje šumsko područje, šumarak, lug
• gaura - pećina (vlaš.)
• glama - kamenito golo brde koje se sa jedne strane pravilno uzdiže, a sa druge ima oštar odsek
• glava - obično mala uzvisina, veća od humke, ali manja od brda
• gletvište - stari rudarski radovi, predeo sa tregovima rudnika
• glbok - dubok (staroslov.)
• globočište - duboko mesto na reci ili jezeru
• gložje - trnje
• gnjila - ilovača
• gobelja - drveni deo spoljasnjeg kruga tocka u obliku luka
• gorske oči - uobičajeni naziv za očuvana lednička jezera u višim predelima
• gradina - utvrđeno mesto, takođe i stari izraz za uređenu zelenu površinu, park, baštu, vrt
• graovište - njiva na kojoj je posađen grah (pasulj ili pasuljica)
• gramada, gremada - gomila kamenja na livadi (često u istočnoj Srbiji - toponim gramađa na mapi)
• grebalište, grebalo - mesto na kom se grebala vuna
• greda - malo uzvišenje, brežuljak, ponegde znači izdignuta rečna obala, litica
• griža - klisura, provalija, litica, stene nagrizene padavinama i erozijom
• grot - veliki usamljeni kamen ili stena, kamen samac; obično se okomito spušta ka nekoj zaravni ili vodenom toku
• gromila - zemljana ili kamenita humka, brežuljak
• grsničište - njiva pod konopljom
• gruda, grudine - okrugast kamen ili stena
• grunt - zemljište za kuću, ponekad se koristi i u značenju temelj
• guber - debela vunena pokrivka
• gudura - dubodolina
• gumno, guvno - proplanak ili deo naselja na kome se okupljao narod; alternativno, prostor u blizini kuće ili naselja na kom se obavljala vršidba
• guri - kamen (alb. guri)
• guštak - gusta niska šuma
• gudžalište - prostor gde se odvijala pastirska igra gudžanje, obično proplanak ili livada
• gvozd - gusta šuma (starosrpski)

• hamam - kupatilo (tur)
• han - odmorište, konačište (tur)
• has - carsko (sultanovo, dvorsko) imanje (tur)
• hvost - sitna šuma (staroslovenski)
• hisar - tvrđava (tur)
• hum, humka, umka - manje uzvišenje, uzvisina, često označava i neko grobno mesto od značaja za lokalno stanovništvo
• hrbat - greben

• ilidža - banja (tur)
• isposnica - usamljeno mesto, obično pećina, na kojem su monasi pustinjaci ispunjavali svoj zavet u tišini i molitvi
• istočnik - izvor
• izba - koliba
• izdan - podzemna zaliha vode koja se formira u jami čije je dno vodonepropusno, tj. glineni sloj ispod praznog prostora sprečava oticanje kišnice koja se skuplja u šupljini. U slučaji povoljnog profila terena, izdani mogu predstavljati dugotrajne sezonske izvore vode.

• jalija - rečna obala, prostor pored reke (tur. yali)
• jalovica - neplodna (jalova) zemlja
• japad - senovit, hladovit prostor do kojeg ne dopire suneva svetlost, osoje
• japija - drvena građa
• jarak - rov iskopan za odvođenje vode
• jaroš - raskrsnica, ali i pašnjak, ledina, opšti pojam za oblast. Jaroši su i administrativne celine u Mađarskoj.
• jaruga, jar - vododerina, usek koji je napravila voda, uzana duboka formacija obično oko reke ili potoka
• jaz - provalija
• jaža, jažva, vodojaža - jarak kojim se voda vodi na njive
• jelak, jelovik - stanište jele ili smrče, jelova šuma
• jendek - neprohodno mesto, ali takođe i rov, kanal

• kabao - 1. drveni sud za nošenje vode ili mleka; 2. srednjevekovna mera za žito
• kačara - koliba u kojoj su se čuvale kace i burad
• kajnak - izvor, vrelo (tur)
• kao, kal - blato, blatište
• kaldrma - kameni put (tur. kaldirim)
• kale, kaljaja - tvrđava (tur)
• kamarište - mesto gde se plasti seno, kamara - plast sena, stog sena
• kamp - polje (vlaški)
• kap - vrh brda, glava brda (vlaš. cap)
• kara - crn, crna (tur)
• karaula - stražarnica (tur. karavul)
• karavan - zajedničko putovanje trgovaca, od karvan - društvo (pers)
• kasaba - gradić, manje mesto (arap)
• kaštel - zamak, utvrđenje, tvrđava. U kasnijem periodu više se koristi za plemićki dom. Tipično u Vojvodini.
• katun - pastirsko privremeno sezonsko naselje u višim predelima gde se stoka izvodi na ispašu
• kaza - kadiluk, oblast pod upravom jednog sudije (kadije) (tur)
• kazuk, kazik - drveni stub za vezivanje lađa ili čamaca (tur)
• kik - grba, hrba (staroslov)
• kiseljak - banja, banjski izvor
• kladenac - izvor
• klenovik, klenak - klen je vrsta rečne ribe, ali i vrsta drveta, livadski jasen, rasprostranjen u našim krajevima
• klisa - crkva (grč)
• ključ - rečni zavoj, mesto gde reka peni
• kodra - brdo, breg (alb. kodrë)
• kočina - obor za svinje (istočna Srbija)
• kolnik - kolski put
• kolo - topionica (metala)
• kolomat - uzvišena kamena ograda pored puta
• kom - nepristupačno, šiljato brdo (sinonimi okom, okomak)
• komunica, komuni - zajednička livada ili šumski predeo koji pripada nekom selu, zemljište koje koriste svi meštani
• kontumac - karantin
• konjuh - ugovorni konjušar, osoba koja čuve konje; u srednjevekovnim poveljama pominjani su ljudi koji čuvaju vlastelinske konje
• kopilje - mesto gde se ovce jagnje - kopile
• koprina - svila (staroslov.)
• korija - lug, šumarak (tur. karye)
• kornet - krš
• korutina, korito, karlica - široka kotlina sa jasnim obodima koja unutar sebe sadrži delimično brežuljkast teren
• kosanica - livada predviđena za senokos
• kosjer - srpasto sečivo na dugoj dršci za krčenje mladih stabljka drveta (potezanjem)
• kostol - tvrđava, zamak (lat. castellum)
• kotar - senokos, livada sa koje se skuplja seno
• kotun - zaselak, deo sela naseljen jednom familijom (vlaški)
• kovanluk - pčelinjak, pčelanik
• kovilje - vrsta trave (lat. Stipa pennata)
• košarište - tor za ovce
• kraguj - staroslovenski naziv za pticu kobac (lat. Accipiter nisus)
• krajina, krajište - deo državne teritorije koje se nalazi uz granicu
• kraku - kosa, padina (vlaški)
• kram - drvena konstrukcija na ulazu u rudarsko okno; služila za obezbeđenje početka okna i za čuvanje alata
• krčevina, krčija - zemljište koje se krčenjem pretvara u obradivu površinu
• krivaja - potok ili rečica koji često menjaju smer, krivudaju
• krndija - krševiti predeo (tur. kirindi)
• krst - udolina (starosrp.)
• krupa - drvena konstrukcija na ulazu u rudarsko okno; služila za obezbeđenje početka okna i za čuvanje alata
• krušac - rečni kamen koji se koristio kao građevinski materijal za zidanje
• kuk - brdo sa kamnitim vrhom
• kulača - jednostavno pastirsko sklonište od granja u obliku kupe
• kulina - mesto na kojem se nekada nalazila kula ili njeni ostaci
• kulmja - vis, beg, padina (vlaški)
• kupljenica - kupljena zemlja ili njiva
• kurgan - zemljana humka koja pokriva grobnicu
• kusta - kosina, padina (vlaški)
• kutugeri - bogumili, pravoslavni jeretici rasprostranjeni u Bosni, Makedoniji i Bugarskoj

• lad - hladovina
• lagum - podrum, prokop, ali i prirodna pećina (tur. lagun)
• lastva - travnata površina među stenjem, liticama
• laz - 1. lazina, raskrčena šuma, predeo najčešće nastao ognjenom poljoprivredom - paljenjem šuma (tzv. lazinanje). U sličnom smislu se koriste termini paljevine, požar, palež, krčevine, panjevi i slično. 2. brdska kosina koja se može savladati hodom (naziv se često sreće na jugu Srbije)
• ledina - ledinište, zemlja u korovu, travnato područje koje se ne obrađuje
• lepen - list (drveta)
• les - sedimentna stena koja se lako kruni i stvara peskoviti nanos (nem. Loess). Područja se lako prepoznaju po karakterističnom pejzažu, lesnim zaravnima ili peščarama, peskovitim oblastima žute boje.
• letište, letovište - letnji pašnjak
• lido - peščani sprud
• liman - potopljeno rečno ušće, obično sadrži i peščani sprud
• lokanda - gostionica, krčma
• lokva - mala bara
• lopuh - lekovita biljka (Petasites hybridus)
• lozik - vinograd
• lub - kora od drveta
• luč - crni bor
• luča - baklja, zrak, svetlost
• luka - staroslovenska reč za područje uz vodu
• lung - dugačak, dugi (vlaški)
• lunka - livada (rum. lunca)
• lupnjača - potok lii bara na kojem se nekada pralo rublje (lupanjem drvenom daskom - prakljačom)
• luža - lokva, mulj (staroslov.)
• lužan - pepeljast

• mađupnica - manastirska kuhinja sa trpezarijom
• mahala, mala - deo sela, zaseok, ali i gradska četvrt (tur)
• maja - planinski vrh (alb)
• majdan - rudnik (tur. maden od arapskog ma'dan). Brojnost toponima majdan ukazuje na razvijeno srednjevekovno rudarstvo na teritoriji Srbije.
• majur - seosko imanje, veće poljoprivredno dobro zajedno sa pripadajućim zgradama i samim domaćinstvom (nem)
• mart - obala reke, obronak (mađ)
• mlakva - bara, močvarno zemljište
• mandra - bačija, skolnište za stoku u hladnim mesecima; takođe i ograda
• mare - veliki (vlaški)
• mećina - meka, rastresita zemlja
• med, mjed - bakar, bronza (staroslov.)
• mejdan, megdan - veći slobodan prostor u naselju, trg; isto tako i poljana na kojoj se odigrava borba ili dvoboj (tur. maydan)
• mekteb - osnovna škola u islamskom obrazovanju
• mendula - badem (lat.)
• menzulana - postaja, stanica na poštanskoj saobraćajnici
• merćez - središte, centar (tur. merkez)
• meropšina, merošina - naselje u kojem žive meropsi (zavisni zemljoradnici u srednjem veku)
• meteriz - otkop od zemlje, rov, šanac
• metoh - zemljište u vlasništvu manastira, ne mora nužno da se nalazi uz sam manastir
• mezar - grob (tur.), mezarje - groblje
• mezgra - beli mekani deo stabla neposredno ispod kore
• mezra - napušteno imanje ili njiva (tur.)
• miljak - komad zemljišta (njive ili vinograda)
• miljokaz - beleg, biljeg, mramor, kameni stub koji označava rastojanje u rimskim miljama
• mirija - carska zemlja (tur.)
• mirine - razvaline, ostaci zida (lat. murus)
• mislođin - bosiljak (biljka)
• mlaka - močvarno tlo, bara
• močar - močvara, blatište
• moštanica - velika greda na mostu
• mrtvaja - bara koja je ostala izvan glavnog toka reke, obično kad reka delimično promeni svoj tok
• mrčaj, mračaj - mračna gusta šuma
• mulk - slobodno imanje (tur.)
• murg - taman, zagasit, braon (rum.)
• muzga - bara, lokva (staroslov.)
• muhadžir - izbeglica (tur.)
• musafirhana - drumska gostionica (tur.)

• naklo - cedilo
• nerezina, nerez - zapušteno zemljište, pustopoljina
• nugo - ugao (lokalizam)
• nurija - parohija (grč.)

• obluk - zakošeni predeo oko gornjeg dela rečnog toka (počev od izvora), obično lučno ili levkasto usečen između dva brda ili planinska grebena. Veći planinski vodeni tokovi se spuštaju niz obluk ka ravnijem i širem terenu.
• obršina - brežuljak
• odun - drvo (tur.)
• odžak - uobičajeno dimnjak, ognjište. U Bosni je sinonim za sredjevekovni dvor, raskošno imanje u koje su mogli da uđu putnici i u kojim je uvek gorelo ognjište na kojem se spremala hrana za namernike. Po svojim dvorovima znamenite porodice su se nazivale odžakovići ili kolenovići.
• ogorelica - zemlja iskrčena paljenjem vatre
• ogražde, ogražden - ograda
• okapina - mala kratka pećina
• okolište - okolina
• omeđine - tragovi ili ruševine neke građevine (kuće, dvora, tvrđave)
• oplazina - neuzorani ili neobradivi deo njive zbog kamenja, korenja ili neke prepreke
• oriz - pirinač
• osoje - neosunčana, senovita padina ili strana planine ili brda
• ostrog - utvrda, tvrđava, mesto utvrđeno palisadom (staroslov.)
• otes - međnik, međa, granica (starosrp.)
• otoka - rečni rukavac, zaliv
• ozren - izvedeno od staroslovenskog zreti - gledati, videti

• padež - velika čistina
• palanka - manje utvrđenje, isturena stražarnica (tur)
• palež - prostor nastao paljenjem i raskrčivanjem šume
• palisad(a) - drvena ograda od tesno pobodenih kočeva, podignuta u odbrambene svrhe
• palučak - mala livada nepravilnog oblika kraj vode
• panađurište - vašarište, izvedeno od panađur (seoski vašar)
• paramun - stražara, osmatračnica (grč.)
• paraspor, paraspur - zemljišni posed koji je vlasnik davao u najam zemljoradniku; pojam potiče iz vizantijskog prava (grč.)
• parlog - zemlja zarasla u korov, neobrađena zemlja
• pastr - šaren (staroslov.)
• pašište, pasište - pašnjak (arh.)
• pedenca - uzbrdica, nagib
• perior - granica
• perivoj - prostran i raskošno uređen vrt (grč. perivolos)
• peštera - pećina
• petrada - kamenolom (romanski, vlaški)
• pirg - kula
• piljište - mesto gde se ispira ruda
• pimnice, pivnice - vinski podrumi; obično su to čitave kuće, donekle ukopane, gde se podrumi koriste za čuvanje vina, a na spratu iznad borave vinari tokom sezone. Neretko se pivnice grupišu, pa nastaju čitava vinarska sela.
• pištet - izvor, mesto gde voda curi
• plandište - odmorište
• plakaonica - mesto na reci ili potoku gde se ispirala ruda
• plaz - nagomilano sitno kamenje u podnožju padine nastalo spajanjem tela više sipara
• plužina - ravnica (vulg.lat. pluginum)
• pljošta - plavno područje, močvara, bara
• pod - zaravan podzidana kamenjem da bi se sačuvalo korisno zemljište (Crna Gora)
• podina - podnožje
• podgrad, podgrađe - naselje u podnožju srednjevekovnog utvrđenog grada (tvrđave su obično građene na uzvisinama)
• poloj - prostor uz reku, vodoplavno zemljište
• pojata, trnica - staja, takođe i pojilo, koliba, šupa
• polog - mesto gde se kokoške naležu (polažu jaja)
• ponikva - vrtača, oblik kraškog reljefa
• potajnica - povremeni izvor, mesto na kojem voda izvire samo u nekim prilikama; javlja se u krečnjačkim predelima kada spiranjem nastane podzemna jama kolenastog preseka i sa širim odvodom nego dovodom.
• potecište - poljana na kojoj su se odžavale konjske trke (u srednjem veku)
• potes - zemljišna nekretnina
• potkapina - udubljenje u podnožju stene nastalo delovanjem vode
• potleuša - neugledna niska kuća, straćara, čatrnja, krovinjara
• potolina - kotlina, depresija
• povija - rečno razvođe u ravnici
• povijarac - duža padina koja se odvaja od planinskog venca i završava u ravnici ili na obali reke
• povodanj - plavno područje pored reke
• pravina - pripadajuće nepokretnosti, ono na šta vlasnik zemlje (oblasti) ima pravo; izraz koji se često sreće u srednjevekovnim poveljama
• prćija - imanje dobijeno mirazom (grč. prokio)
• prelo - takođe i poselo, okupljalište meštana, radi dogovora, zabave, obaveštavanja, trgovine
• prerast - prirodni kamena formacija (most) koji natkriljuje reku ili potok
• presedlina - planinski prevoj
• preslo, preslop - planinski prevoj
• prevalac - uzani planinski prevoj
• prevlaka - uska povrsina kopna koja spaja dva značajnija dela kopna
• pripor - zimsko sklonište za ovce od pletenog pruća, pokriveno slamom
• prisoje - sunčana strana planine
• prnjavor - manastirsko imanje, naselje koje pripada manastiru
• probojnica - mesto gde je vodeni tok (reka ili potok) probio mekane stene i napravio sebi korito
• propast - jama, ponor, okomita pećina
• prošće - taraba, tradicionalna ograda od granja, plot
• prud - sprud
• pržina - 1. morski pesak; 2. peskovita neplodan zemlja
• purgeri, purgari - građani (nem.)
• pusta - pustara, nenaseljena zemlja, ravnica (u Panonskom basenu)

• rakita - jedna vrsta vrbe, (lat. Salix purpurea)
• rame - vodoravni deo grebena ispod vrha
• ranjevina - nisko, žilavo rastinje koje jede stoka
• raspuće - raskršće, raskrsnica
• rastoka - razvođe, bifurkacija, vododelnica
• rataj - orač, zemljoradnik
• razbojište - poprište boja ili bitke, megdan
• razbojna - iskrčena zemlja
• razdeo - granica između imanja
• razvođe - vododelnica, uzvisina koja deli dva sliva
• rđac - žuta boja
• redina - zid uz poljske puteve
• remeta - pustinjak (grč.)
• resnik - vrsta biljke iz porodice glavočika, konopljuša, divljaka (lat. Eupatorium cannabinum)
• revir - obala (nem. Revier)
• rid - stena
• rit - plavno područje
• rivine - naziv za krševite ravni isprane i izrovane bujicama
• rižište - pirinčano polje
• rogoz - vrsta travnate biljke
• rosulja - biljni rod sa oko 100 vrsta livadskih trava; takođe i sitna kiša
• rovine - 1. rudarski površinski kopovi, 2. močvara, bara (rum.)
• rt - kraj poluostrva, ali i ponegde vrh brda
• rudina - neobrađena zemlja, područje sa travom za ispašu stoke, takođe i livada sa kamenitom podlogom na kojoj trava prvo sazri (zarudi)
• rukomija - posuda za pranje ruku
• rupište - mesto gde su kopale jame (zamke) za hvatanje vukova i divljih zveri
• rupnik - rudar
• ruslo - potok (staroslov.)
• rus, rujan, rujav - crven
• rusje - trnje (istočna Srbija)
• rušć - golet (vlaški)
• rvenica - jama
• rvenik - jarak, rov, kanal; takođe i izvor
• ržana, rženica - raž (žitarica)

• salaš - imanje na kojem je izgrađena kuća i svi prateći objekti - štale, ambari (mađ. szállás - smeštaj). U Vojvodini su salaši tradicionalni tip građevine i imaju svoj prepoznatljiv stil.
• samar - sedlo (tur.) , koristi se u smislu planinski prevoj
• samokov - topioničarsko postrojenje
• sampas - predeo (livada, visoravan, pašnjak) gde se konji i goveda puštaju sami na ispašu
• sandžak - vojna i administrativno-upravna oblast u Turskom carstvu (tur. sancak - zastava). Sandžak se deli na nahije. Više sandžaka čini vilajet.
• saraj - dvor, dvorac (tur. saray)
• saraorina - rad na izgradnji puta, nadničenje
• savak - brana sa jezerom
• saz - trska (tur.)
• seg - ugao, kut, ivica, rub (mađ. szeg)
• sejalište - zemlja u napuštenom selu koju obrađuju meštani okolnih naselja
• selište - napušteno naselje, mada se gdegde koristi i u obrnutom smislu, kao sinonim za selo. Slično kao trgovište, gradište, katunište, crkvište.
• siget - ostrvo (mađ. sziget); zemljište ili teren koje je u vreme poplava odvojeno vodom
• sinor - međa, seoska granica (grč.)
• sinji - plavi
• sipar, osulina - izmrvljeno kamenje koje se skuplja na stenovitim padinama i pravi nepostojan sloj nepogodan za hodanje
• sitnik - biljka (vrsta rogoza)
• sjenica - prosto sklonište za stoku napravljeno samo natkrivanjem grnama sa lišćem
• skala - stena
• skakalo - mesto gde se preskače (prelazi) potok ili reka
• skok - slap
• skit - manastir u kojem žive isposnici
• slatina - izvor slane, mineralne vode. Takođe označava i neplodnu zemlju.
• sleme, slemen - zaravnjeni deo na vrhu brda
• smrdan - barski ili močvarni izvor neprijatnog mirisa
• sobrašnica - drvene zgradice u neposrednoj blizini manastira za okupljanje naroda za vreme sabora i praznika
• sopot - staroslovenska reč za izvor
• spartura - krš, krševit predeo (vlaški)
• sremuš, skrembuš, ljorda - divlji beli luk
• srez - kotar, srednja administrativna jedinica, manja od okruga, a veća od opštine
• stan - mesto boravka, stalno mesto, logor, tabor
• stas - imanje (arh)
• strana - zemlja, kraj, predeo
• starača - mrtvaja, usahli rukavac reke
• stlp, stolp - stub, kula
• strana - kosina, padina, opšti naziv za područje
• straža, stražba, stražište - označava mesto gde su se držale seoske straže radi odbrane od iznenadnog upada turske vojske
• strmenica - kosina, nizbrdica
• strnjika - strnjište, njiva sa koje je posečeno žito
• struga - prorušeni deo ograde na imanju za prolazak stoke
• studenac - izvor (hladne) vode
• supodina - podnožje planine ili brega, linija po kojoj se planina spaja sa susednim ravničaskim zemljištem
• surduk, surdup - provalija (tur)
• sušica - usahnula, ispošćena zemlja
• sutjeska - tesnac, kratak klanac između dva brda
• suvača - mlin za žito koji su pokretali konji
• suvaja - privremeni vodotok, potok koji presušuje
• suvat, savat - pašnjak sa pojilom
• svrtanj - rudarsko okno

• šanac - odbrambeni rov
• šeher - veće tursko naselje otvorenog tipa (utvrđeni gradovi se nazivaju hisar). Pri turskom zauzimanju nekog grada, mesto se zove varoš sve dok muslimani ne postanu većina - tada postaje kasaba. Veće kasabe prerastaju u šeher (Užice, Sarajevo)
• ševija - međa, granica
• šiljegarnik - mesto za napasanje ovaca (jagnjadi) (šilježe - stasalo jagnje)
• širina - ravnica, prostrano područje
• šiprag - šikara, zemljište obraslo visokim žbunjem
• škarpa - kosina na zaštitnom bedemu ili kosi podzid druma (ital.)
• školj - ostrvce, malo kamenito ostrvo
• škrapa - brazde ili pukotine u krečnjačkim stenama, veoma neprohodan teren
• škrbina - oštar i duboko usečen razmak u grebenu
• šlajz - prevodnica, ustava (nem)
• štav - kiseo(staroslov.)
• štrand - obala (nem)
• štavalj - vrsta divljeg zelja

• tabija - bedem, kamena utvrda (tur)
• tamnik - duboki vir
• taš - kamen (tur)
• tekija - islamska škola u kojoj se okupljaju sveštenici iz reda derviša (tur)
• telek - zemlja, predeo (mađ)
• telep - naselje (mađ)
• tepe - planinski vrh (tur)
• tilva - brdo (rum)
• timar - manje zemljišno dobro (tur). Imanje koje je bilo u obavezi da isplaćuje do 20000 aspri svom spahiji.
• tinja - blato, mulj (staroslov.)
• tišak - mirno mesto u reci, najčešće pogodno za kupanje
• trebež - iskrčena površina predviđena za zemljoradnju
• tresak - udar groma (lokaliteti treska, treskavac)
• točilo - žleb ili jaruga niz koju se usitnje kamenje kotrlja ili spira niz padinu
• tonja - močvara, tresetište
• topila - plitko mesto na reci gde se topi konoplja ili lan
• tresava - tresetište, predeo sa nagomilanim blatom i tresetom
• troskvište - mesto gde se ostavljala troska, otpadak prilikom livenja metala
• trstika, trs, trsje - trska, šaša
• tumul - kamena ili zemljana mogila
• trap - mladi vinograd (u Primorju); takođe i iskopana ostava u zemlji
• trlezina - napušteno, beskorisno zemljišta
• trlo - staja za stoku, pojata
• trmka - vrsta košnice
• trnica - pojata, hranilište za stoku
• trošarina - putarina, mesto gde se naplaćivala drumarina
• tulari - tobolac, futrola za strele
• tumba - grob ( vulg. lat.); takođe i brdo (na jugu Srbije)
• tumbas - deo ambara za ostatke oplevljenih žitarica
• tumul - brežuljak koji označava grobno mesto
• tur - divlje goveče
• turbe - natkrivena grobnica (tur)
• tuz - so (tur)

• ubo, ubao, ublo, stublo, stublina - izvor, zdenac posebne izrade; u prirodnu ili iskopanu rupu se uspravni stavlja šuplje deblo čija je uloga da sakuplja i čuva kišnicu, a voda se zahvata kao iz plitkog bunara
• udut - granica, međa (tur. hudut)
• ugar - njiva na kojoj se ne seje, koja odmara od useva kako bi se zemlja oporavila i bila spremna za narednu godinu
• ugljenica, ugljara, ugljarnica - mesto gde se sprema ugalj (pali ćumur)
• ulišta, uljanik - pčelinjak
• usovi - snežne lavine
• ustav - rečna brana
• urvina, survina - klizište
• urvište - ruševina, razvalina (arh.)
• utrina - livada, opštinska zemlja, atar, ispaša
• uvor - ušće
• uzgor, uzgorica - uspon, uzbrdica
• uzor - zemljište obrađeno oranjem

• vagan - posuda za merenje
• vajuga - krivina reke, deo zemlje koji reka obuhvata svojim zavojitim tokom (rum.)
• vakuf - zadužbina (imanje) u islamu (tur. vakif)
• vala - uvala, mali zaliv
• valje, valja - dolina (rum. vale); brojna sela na istoku Srbije imaju gornji kraj (đal) i donji kraj - valje
• valoge, valožje - krečnjačke doline (uvale) sa izraženim bočnim stranama
• valjavica - mesto na reci gde se ispirala tkanina
• varda, vardište - straža, stražište, potiče od italijanskog naziva gvarda
• var - tvrđava (mađarski)
• varmeđa - županija, administrativna jedinica u nekadašnoj Ugarskoj
• vas, ves - selo, mestašce (staroslovenski)
• venac - greben
• viganj, vignjište - kovačko ognjište
• vigled - duboka vrtača koja se produžava u pećinu. Sreću se još i nazivi stromor, zvekara, bezdan, propast.
• vodojaža - akumulacija, veštačko jezero
• vodopađa - rečni sliv, basen
• voznik - 1. put kojim mogu preći zaprežna kola 2. jaruga za vuču oborenih drva
• vran - crn
• vrelo - izvor, kladenac
• vrlaja - vrh izduženog brda, gde se dve strane jasno uočavaju
• vrljak - strmina, pobrđe, brdo (južna Srbija)
• vrtača, vrtop - kraška udolina ovalnog oblika
• vrvina - strma, kozja staza

• zabel - deo šume koji se ne seče, odnosno, služi za napasanje stoke, najčešće obeležen guljenjem kore (zabeljivanjem)
• zablaće - predeo iza močvare
• zaboj - usek na mestu kopanja
• zabran, branjevina - manje šumsko područje gde se ne obavlja seča
• zagrađe, zagrađa - 1. ograđeni vrt 2. predeo iza ili nedaleko od srednjevekovnog gradsko naselja (slično kao podgrađe)
• zakos - livada koja se kosi, obično blaga travnata padina bez previše žbunja i drveća
• zapis - zavetina, potpis, miro, bogomolje - istaknuto osveštano drvo u selu ili njegovoj okolini za koje se veruje da stoji kao zaštitnik sela. Često ima urezan krst. Obično je to hrast, ali se nailazi i na jasen, brest, beli dud i bukve.
• zaslon - nasip, štitnik, grudobran
• zavala - prostrano kotlinasto udubljenje
• zdenac - kladenac, bunar, uređena jama u kojoj se skuplja podzemna voda
• zelmet, zeamet - veće zemljišno dobro (tur). Imanje koje je bilo u obavezi da isplaćuje više 20000 aspri vlastelinu.
• zgon, uzgon - ograđeno mesto na kom se okuplja stoka
• zimište, zimovište - zimski pašnjak, mesto gde se stoka napasa u hladnim mesecima, obično u nižim i toplijim predelima
• zindan - zatvor, tamnica (pers.)
• zirat - (arap.) zemljište pogodno za poljoprovredu, plodna i obradiva zemlja (ziratno zemljište); upotrebljava se i u smislu "imanje" ili "njiva"
• zubar - evropski bizon

• ždrelo - pećina, jama
• žreb, ždreb - deo baštine, komad zemlje određene veličine
• žrna - vodenični kamen
• župa - kotlina, udolina, obično plodno područje oivičeno visovima. U srednjevekovnoj srpskoj državi župe su bile i administrativne jedinice. U Hrvatskoj se jedinice državne samouprave nazivaju županije. Hrišćanske crkve se organizuju u jedinice koje se zovu župe ili parohije.